Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulamaları

ÇED Nedir

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalar bütünüdür.

ÇED süreci aşağıda sunulan temel yatırım grupları için tamamlanması gereken bir yükümlülüktür.

1. Kimya, petrokimya, ilaç ve atıklar,
2. Sanayi,
3. Tarım, orman, su kültürü ve gıda,
4. Ulaşım, altyapı ve kıyı yapıları,
5. Enerji,
6.  Turizm- konut,
7. Madencilik

ÇED süreci temelde bir faaliyetin yapılıp yapılmayacağına, yapılarsa çevrenin korunması için ne tip önlemlerin nasıl alınacağına ilişkin bakanlık ile yatırımcının mutabakatı olarak tanımlanabilir.

ÇED ile ilgili ilk yasal düzenleme ÇED Yönetmeliği adı altında ilk olarak 07/02/1993 tarihinde yayımlanmıştır. Günümüze kadar 23/06/1997, 06/06/2002, 16/12/2003 ve 17/07/2008 tarihlerinde revize edilen ÇED Yönetmeliği ile ilgili son değişiklik 03/10/2013 tarihinde yapılmış, aynı tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 

Yönetmeliğe tabi projeler/faaliyetler

1. Ek-I (Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi)
2. Ek-II (Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi) olarak ayrılmıştır.

Planlanan projeler veya faaliyetler için ÇED Yönetmeliğine göre Ek-I listesinde yer alan projeler için "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumsuz” kararı verme yetkisi Bakanlığa aittir. Bakanlık, Ek-II listesinde yer alan ve karar verme yetkisi ÇED Yönetmeliğine göre kendisinde olan projeler hakkındaki "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gereklidir" veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı verme yetkisini 03/10/2013 tarihinde Valiliklere devretmiştir.

Burada kavram karmaşası “ÇED Gerekli Değildir” kararının isminden kaynaklanmaktadır. 6 Haziran 2002 tarihinde yeniden yayınlanan ve önceki yönetmelikleri yürürlükten kaldıran ÇED yönetmeliği ile ülkemizde ilk defa ÇED Gerekli Değildir kavramı kullanılmıştır. Daha net anlaşılması için tüm yönetmelikler ve kararları tabloda sunulmuştur.

		Ek-1		Ek-2		Listede Tanımlanmayan
		Olumlu	Olumsuz	Olumlu	Olumsuz
07/02/1993	Raporun Adı	ÇED Raporu		ÇED Ön Araştırma Raporu		KAPSAM DIŞI (***)
	Kararın Adı	ÇED Olumlu	ÇED Olumsuz	Çevresel Etkileri Önemsizdir	Çevresel Etkileri Önemlidir (*)
23/06/1997	Raporun Adı	ÇED Raporu		ÇED Ön Araştırma Raporu
	Kararın Adı	ÇED Olumlu	ÇED Olumsuz	Çevresel Etkileri Önemsizdir	Çevresel Etkileri Önemlidir (*)
06/06/2002	Raporun Adı	ÇED Raporu		Proje Tanıtım Dosyası
	Kararın Adı	ÇED Olumlu	ÇED Olumsuz	ÇED Gerekli Değildir	ÇED Gereklidir (**)
16/12/2003	Raporun Adı	ÇED Raporu		Proje Tanıtım Dosyası
	Kararın Adı	ÇED Olumlu	ÇED Olumsuz	ÇED Gerekli Değildir	ÇED Gereklidir (**)
17/07/2008	Raporun Adı	ÇED Raporu		Proje Tanıtım Dosyası
	Kararın Adı	ÇED Olumlu	ÇED Olumsuz	ÇED Gerekli Değildir	ÇED Gereklidir (**)
03/10/2013	Raporun Adı	ÇED Raporu		Proje Tanıtım Dosyası
	Kararın Adı	ÇED Olumlu	ÇED Olumsuz	ÇED Gerekli Değildir	ÇED Gereklidir (**)

(*) Ek-1 Kapsamında ÇED Raporu hazırlanacaktır.

(**) Ek-Kapsamında ÇED Raporu hazırlanacaktır.

(***)ÇED Yönetmeliği’nin ekli listelerinde yer almayan projeler/faaliyetler ise faaliyet sırasında 2872 Sayılı Çevre Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkarılan yönetmeliklerde belirtilen şartlara uyulması ve mer’i mevzuat çerçevesinde diğer izinlerin alınması şartıyla Yönetmelik kapsamı dışında değerlendirilmektedir.

ÇED kararının bir geçerlilik süresi varmıdır.

Hayır ÇED kararları ve bu karara esas raporlar süresizdir. Ancak raporun yazım aşasında belirlenen üç temel unsurun değişmemesi şarttır. Bunlar:

1.       Proje alanı: Proje alanın değişmesi yatırımın planlanan sahadan veya tesisten başka bir sahaya tesise taşınması durumunda ÇED kararları hükmünü kaybeder,

2.       Üretim türünün değişmesi veya yeni ürünlerin eklenmesi ÇED Kararına esas rapora ilave bir rapor hazırlanması ihtiyacı ortaya çıkarır,

3.       Üretim kapasitesinin artması ÇED kararına esas raporun yenilenmesi ve yeni kararın alınmasına sebep olur.

Ek-1 veya Ek-2 ÇED Kararı alınırken nelere dikkat edilmelidir.

ÇED Raporları ve Proje Tanım Dosyaları öngörü raporlarıdır. Yatırımın planlama aşamasında hazırlanmalıdır. Planlama aşamasında ÇED görüşü alınmadan yatırıma başlanması (hafriyat alınması, inşaat, montaj ve deneme üretimi, üretim) durumda yönetmeliğin 19 Maddesi uygulanır.

MADDE 19 – (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki projelerde;

a) “ÇED Olumlu” kararı alınmaksızın başlanan faaliyetler Bakanlıkça, “ÇED Gerekli Değildir” kararı alınmaksızın başlanan faaliyetler ise mahallin en büyük mülki amiri tarafından süre verilmeksizin durdurulur. "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Gerekli Değildir" kararı alınmadıkça yatırıma ilişkin durdurma kararı kaldırılmaz. “ÇED Olumlu" ya da "ÇED Gerekli Değildir" kararı alınmaz ise, yatırımcı faaliyet alanını eski haline getirmekle yükümlüdür. 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili hükümlerine göre işlem tesis edilir.

b) "ÇED Olumlu" kararı ya da "ÇED Gerekli Değildir" kararı verildikten sonra, proje sahibi tarafından nihai ÇED Raporu veya Proje Tanıtım Dosyasında taahhüt edilen hususlara uyulmadığının tespit edilmesi durumunda söz konusu taahhütlere uyulması için projeyle ilgili Bakanlıkça/Valilikçe bir defaya mahsus olmak üzere süre verilebilir. Bu süre sonunda taahhüt edilen hususlara uyulmaz ise yatırım durdurulur. Yükümlülükler yerine getirilmedikçe durdurma kararı kaldırılmaz. 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili hükümlerine göre işlem tesis edilir.

2872 sayılı Çevre Kanunun 20 maddesi

e) Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecine başlamadan veya bu süreci tamamlamadan inşaata başlayan ya da faaliyete geçenlere yapılan proje bedelinin yüzde ikisi oranında idarî para cezası verilir. Cezaya konu olan durumlarda yatırımcı faaliyet alanını eski hale getirmekle yükümlüdür.

Aynı durum ÇED kararına esas olan raporda belirtilen ürün gruplarına yeni bir ürün eklenmesi veya üretim kapasitesinin ÇED kararına esas raporlarda belirtilen üretim miktarının üstüne çıkması halinde de geçerlidir.

ÇED kararına esas raporların hazırlanması aşamasında yatırımcının uzun soluklu gerçeklere dayana bir gelecek projeksiyonu hazırlaması tesisini 25-30 yıllık geleceğini görmesi önemlidir. Yatırımını planladığı tesisinin gelecekte neler üreteceği, üretim kapasitesinin hangi sınırlara çıkacağını ön görerek bir üretim planlaması yapması ÇED kararına esas raporların revizyona ihtiyaç duymadan uzun süreli geçerliliği koruyacaktır. 

Emir Salman

ES Mühendislik Ltd.Şti.

www.esmuhendislik.com